«Με το Ιουλιανό ημερολόγιο 19 του Δεκέμβρη 1911, με το Γρηγοριανό 1 του Γενάρη 1912 . Ήταν πρωί, λίγο πριν από την ανατολή του ήλιου ή λίγο μετά. Ένας υπηρέτης, βαδίζοντας μπροστά, κρατούσε τα γκέμια του αλόγου, κατηφορίζοντας μια πλαγιά με πράσινο, φρέσκο χορτάρι. Πάνω στο άλογο ήταν καθισμένη μια γυναίκα, που κρατιόταν γερά από τα μπροστινά κρικέλια του σαμαριού. Πίσω της βάδιζε ένας άντρας ισχνός, μάλλον κοντός, που πρόσεχε να βρίσκεται σε κάθε στιγμή κοντά στα καπούλια του αλόγου, για κάθε ενδεχόμενο. Ο άντρας ήταν ο πατέρας μου και η γυναίκα η μητέρα μου. Εγώ δεν ήμουνα ακόμη σε τούτο τον κόσμο. Θα γεννιόμουνα το ίδιο εκείνο βράδυ στις Κροκεές».
Έτσι περιγράφει ο Λάκωνας ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος τις στιγμές πριν από τη γέννησή του, στο αυτοβιογραφικό κείμενο «Οδύνη», που κυκλοφόρησε μετά το θάνατό του, με ευθύνη του γιου, του σκηνοθέτη Κώστα Βρεττάκου. Ογδόντα χρόνια μετά την περιγραφή αυτή, στις 4 Αυγούστου 1991, ο Νικηφόρος Βρεττάκος θα άφηνε οριστικά τον τόπο που αγάπησε, τη Λακωνία, τις Κροκεές και την Πλούμιτσα.
Διάλεξε ο ίδιος τον χώρο
Εννέα χρόνια μετά το θάνατό του, ο Νικηφόρος Βρεττάκος επίστρεψε στον τόπο όπου γεννήθηκε. Το προσωπικό του αρχείο, βιβλία, χειρόγραφα, επιστολές, προσωπικά αντικείμενα, θα φιλοξενούνται πλέον σε μία πτέρυγα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σπάρτης. Ήταν και δική του επιθυμία, δηλωμένη λίγες μέρες πριν από το θάνατό του. «Είχε μάλιστα διαλέξει ο ίδιος το χώρο», λέει στην η διευθύντρια της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σπάρτης Ελένη Τζανετάκου.
Τα παιδιά του ποιητή παρέδωσαν στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Σπάρτης το μέρος του αρχείου που διέθεταν, με μοναδικό όρο να τοποθετηθεί σε χώρο άνετο, ασφαλισμένο και επισκέψιμο. Τα εγκαίνια του χώρου αυτού γινήκανε στη Σπάρτη, στα τέλη του Σεπτέμβρη. Για τις απαιτούμενες εργασίες στο χώρο της Βιβλιοθήκης, 2 εκατ. δρχ. προσέφερε το υπουργείο Πολιτισμού και 5 εκατ. το υπουργείο Παιδείας.
«Βιβλία με αφιερώσεις από φίλους ομοτέχνους του θα βρίσκονται στο χώρο όπου θα φιλοξενήσει το αρχείο. Τα υπόλοιπα βιβλία της βιβλιοθήκης του θα ενταχθούν στη Βιβλιοθήκη Σπάρτης. Πρόκειται για βιβλία συγγραφέων παλαιότερων αλλά και νεότερων», λέει ο Κώστας Βρεττάκος, «του Αγγέλου Σικελιανού, με τον οποίο είχε πολύ κοντινή σχέση από το 1947 ως το 1951, του Μενέλαου Λουντέμη, του άλλου Λάκωνα ποιήτη Γιάννη Ρίτσου, του Κώστα Κουλουφάκου, του Τίτου Πατρίκιου, κ.ά.». Ο Κώστας Βρεττάκος έχει ζωντανή την ανάμνηση του Αγγελου Σικελιανού, όταν επισκεπτόταν την οικογένεια Βρεττάκου στον Πειραιά, από τη Σαλαμίνα, όπου έμενε τότε. «Ξεκίνησε μια μέρα από τη Σαλαμίνα για να βρεθεί στο σπίτι-μοναξιά, όπου κατοικούσα, στον Πειραιά. Εκείνη τη στιγμή, ήτανε εκεί μόνη της η μητέρα μου. Τους βρήκα πάνω στην ώρα που διαπληκτίζονταν, ποιος απ’ τους δυο θα φιλούσε το χέρι του άλλου. Η μητέρα μου, που ήταν δυο χρόνια μικρότερή του, δεν μπορούσε να καταλάβει, γιατί είχε αποχτήσει δικαιώματα σεβασμού από έναν τέτοιον άνθρωπο, που η μεγαλόπρεπη παρουσία του έδειχνε όλη την αρχοντική και πνευματική του καταγωγή. (...) Από τότε, ερχόταν συχνά από τη Σαλαμίνα στο σπίτι μου. Τρώγαμε μαζί, αναπαυόταν λίγο, και τον συνόδευα έπειτα ως το πετρελαιοκίνητο καραβάκι που τον ξανάφερνε στη μοναξιά του, ή κάποτε πήγαινα και μαζί του ως εκεί, όπου με φιλοξενούσε τη νύχτα», γράφει στην «Οδύνη», ο Βρεττάκος. Δίπλα στα βιβλία, στο χώρο του αρχείου, τα χαρακτικά της Βάσως Κατράκη και του Τάσου και πολλές φωτογραφίες. Άλλες πορτρέτα, από διάφορες στιγμές της ζωής του στην Ελλάδα ή στα ταξίδια του, και άλλες με συντροφιές· λογοτεχνικές και μη. Τη φροντίδα για την τακτοποίηση και τη διαμόρφωση του χώρου είχαν η διευθύντρια της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σπάρτης Ελένη Τζανετάκου και η φιλόλογος Γεωργία Κακούρου- Χρόνη, που έχει αναλάβει και την ταξινόμηση του αρχείου.
Και στο Internet
Εκτός από τα βιβλία και τα προσωπικά αντικείμενα, στη διάθεση των ερευνητών και των φιλολόγων θα είναι και το αρχείο του ποιητή σε ειδική σελίδα στο Internet, ενώ ετοιμάζεται και ένα μικρό οπτικοακουστικό ντοκουμέντο, με μαγνητοφωνημένες απαγγελίες ή ομιλίες του Ν. Βρεττάκου και μερικές, ελάχιστες, στιγμές από τη ζωή του που κινηματογράφησε ο γιος του Κώστας Βρεττάκος. Οι υπεύθυνοι της Βιβλιοθήκης Σπάρτης κάνουν έκκληση σε όσους διαθέτουν σελίδες, χειρόγραφα ή αλληλογραφία του Νικηφόρου Βρεττάκου να τους ενημερώσουν.
Ξενώνας λογοτεχνών το σπίτι του στην Πλούμιτσα
Εκτός από το αρχείο και το εργαστήριο του ποιητή, θα ξαναζωντανέψει και το πατρικό του σπίτι στην Πλούμιτσα, όπου ξαναγύρισε ο Ν. Βρεττάκος και έζησε εκεί από το 1977 μέχρι το θάνατό του. «Έζησε μια ζωή λιτή, σχεδόν όπως στα παιδικά του χρόνια. Τώρα θα ξαναβρεί το σπίτι του», λέει ο Κώστας Βρεττάκος.
Ξεκίνησε μια προσπάθεια από τον Κώστα Βρεττάκο, μέσω του ΥΠΕΧΩΔΕ, να κηρυχθεί διατηρητέο το σπίτι, με διάθεση να παραδοθεί όλη η περιοχή της Πλούμιτσας στο Δήμο Κροκεών και να μετατραπεί σε ξενώνα λογοτεχνών, αλλά και σε χώρο όπου θα φιλοξενούνται εκδηλώσεις ή συμπόσια. Είναι ένας τόπος γαλήνιος, που απέχει 16 χιλιόμετρα από το κοντινότερο χωριό, τις Κροκεές, με τον Ταΰγετο για σκεπή.
«Το χτήμα το σκέπαζαν από τη μια άκρη στην άλλη, αιωνόβιες βελανιδιές, με χοντρούς, γκρίζους, χαρακωμένους κορμούς. Έμοιαζαν με στοιχειά, που εκατοντάδες χρόνια νικούσανε τους αγέρες και τις καταιγίδες και στέκονταν πάντοτε όρθια στις θέσεις τους. Είχαν κάτι το πολύ ανθρώπινο, το πολύ γενναίο και το πολύ βασανισμένο», γράφει ο Νικηφόρος Βρεττάκος για το κτήμα της οικογένειας στην Πλούμιτσα. Εκεί, θα επιστρέψει ο Νικηφόρος Βρεττάκος και δεν θα είναι πια μόνος. Θα έχει συντροφιά του νεότερους λογοτέχνες.
